درمان افسردگی در سالمندان

بررسی های جهانی نشان می دهند که جمعیت سالمندی به دلیل ارتقاء سطح بهداشت در حال افزایش است.

این در حالی است که سالمندان چالش های بسیاری دارند و در این دوران مشکلات جسمانی و روانی زیادی را تجربه می کنند، یکی از مشکلات شایع روانشناختی سالمندان، افسردگی است که سالمندان را با مشکلات زیادی مواجه می کند.

بر اساس آمارهای موسسه ملی سلامت روان آمریکا، دو میلیون نفر از 35 میلیون آمریکایی بالای 65 سال به نوعی دچار این بیماری هستند.

افسردگی سالمندی (Geriatric depression)، یک بیماری است نه بخشی نرمال از فرایند پیر شدن.

بنابراین نیاز دانستیم که به این مسئله، یعنی افسردگی در سالمندان توجه بیشتری داشته باشیم و پس از توضیحات لازم در مورد این اختلال و پرداختن به علت و شرح نشانه ها، به راه های درمان این اختلال بپردازیم.

نکاتی مهم درباره ی درمان افسردگی در سالمندان

افسردگی، کیفیت زندگی سالمندان را به شدت کاهش می دهد، این در حالی است که این اختلال در سالمندان به خصوص آنهایی که در خانه ی سالمندان سکونت دارند بسیار شایع است.

اگر چه افسردگی در سالمندان کمتر از میزان واقعی تشخیص داده می شود، ولی آمارها حاکی از این است که سالمندان مقیم جامعه بین 9 تا 4/9 %، سالمندان بستری در بیمارستان 10 تا 12 % و سالمندان مقیم آسایشگاه بین 14 تا 24 %، به افسردگی مبتلا هستند که این رقم بسیار قابل توجه است.

ولی متاسفانه وجود این اختلال در سالمندان در بسیاری از مواقع نادیده گرفته می شود و دلیل این نادیده گرفتن این است که بسیاری از افراد، افسردگی را جزئی از روند پیری می دانند و معتقدند که این پیامد از کار افتادگی است و امری اجتناب ناپذیر است.

بنابراین نمی توان برای آن کاری کرد ولی عقیده کاملا اشتباه است و نیاز است که اطرافیان فرد سالمند در این مورد آگاهی های لازم را داشته باشند و حمایت های لازم و به موقع را از سالمند خود داشته باشند.

چرا توجه به موقع به درمان افسردگی در سالمندان اهمیت ویژه ای دارد؟

البته توجه به موقع به اختلالات، در هر دوره ی سنی از اهمیت ویژه ای برخوردار است ولی دلایلی وجود دارد که سبب می شود تاکید زیادی بر توجه به افسردگی سالمندان در زمان مناسب وجود داشته باشد.

از جمله ی این دلایل این است که افسردگی می تواند زمینه ساز بروز بسیاری از بیماری های جسمی و یا تشدید بیماری های جسمی در سالمندان شود، بنابراین توجه به این امر از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

علت بروز افسردگی در سالمندان چیست؟

موارد متعددی وجود دارد که می تواند سبب بروز افسردگی در سالمندان شود.

• احساس بی ارزشی

سالمندی دوره ای است که فرد دوران بازنشستگی را سپری می کند و همین امر می تواند به فرد احساس بی ارزشی بدهد  و این احساس بی ارزشی ناشی از بیکار بودن، می تواند منجر به افسردگی شود.

• مشکلات مالی

در پی بازنشسته شدن و کم شدن فعالیت اقتصادی و همینطور رفت و آمد زیاد فرزندان و در بسیاری از مواقع هزینه های درمان دوره سالمندی از جمله خرید هزینه های درمان و خرید داروها، بسیاری از آن ها با مشکلات مالی روبرو می شوند و این مسائل مالی باعث ایجاد دغدغه و نگرانی در ذهن افراد سالمند می شود.

بنابراین ذهن آشفته و نگران آنها می تواند زمینه ی بروز افسردگی در آنها را فراهم شود.

• بیماری، مشکلات جسمانی و ترس از مرگ

بیماری ها و مشکلات جسمانی می تواند سبب کاهش فعالیت فرد و همینطور افت شدید خلق فرد شود، بنابراین کاملا طبیعی است که مشکلات جسمانی متعدد سبب افسردگی شود.

بویژه این بیماری ها و کاهش توانایی فرد می تواند سبب شود که سالمند دلمشغولی زیادی نسبت به مرگ داشته باشد و در بسیاری از مواقع از آن بترسد، این شرایط می تواند برای فرد سالمند بسیار نامطلوب باشد بنابراین نتیجه ی آن چیزی جز افسردگی و البته اضطراب نخواهد بود.

• احساس سربار بودن

معمولا سالمند بودن از ضعیف شدن خود می ترسند و علت این ترس هم این است که مبادا سربار فرزندان خود شوند، چنین احساسی اگر از جانب فرزندان رفع و اصلاح نشود می تواند منجر به افسردگی شود.

• از دست دادن عزیزان

در این دوران ممکن است فرد سالمند عزیزان خود را از دست بدهد و با مرگ همسر، خواهر، برادر و یا دوستان خود مواجه شود. از دست دادن عزیزان در این دوران، یکی از دلایل مهم ابتلای سالمندان به افسردگی است.

• تنهایی یا ترس از تنهایی

گاهی فرزندان حمایت های لازم را از پدر و مادر سالمند خود به عمل نمی آورند، سالمندان در این دوران نسبت به تنهایی بسیار حساس هستند و با عدم توجه فرزندان نسبت به آنها افسردگی در کمینشان خواهد بود.

• مصرف دارو

همه ی ما می دانیم که دارو ها در کنار تمام فوایدی که دارند، عوارضی را نیز در پی خواهند داشت.

سالمندان در این دوران به دلیل تجربه ی بیماری های جسمی مختلف ممکن است داروهای زیادی (مثل قرص های کاهش فشار خون، داروهای هورمونی، داروهای مخصوص بیماری های قلبی و…) را مصرف کنند، این دارو ها می توانند به مرور منجر به افسردگی فرد شوند.

چه عواملی احتمال بروز افسردگی را در سالمندان تشدید می کند؟

• عدم جریان خون کافی در مغز

اسکن های مغزی افرادی که برای اولین بار در دوره ی سالمندی دچار افسردگی شده اند نشان می دهد بخش هایی از مغز این افراد جریان خون کافی را دریافت نمی کنند، تغییرات شیمیایی در سلول های مغزی ممکن است احتمال افسردگی را افزایش دهد.

• سابقه ی خانوادگی، سابقه ی قبلی افسردگی، زن بودن، دچار بودن به بیماری های مزمن و یا درد شدید، مخدوش شدن تصویر ذهنی فرد از بدنش (انگاره بدنی) به علت قطع عضو، جراحی یا سرطان، مطلقه بودن، وقایع استرس زا در زندگی و همینطور انزوای اجتماعی نیز، از جمله ی دیگر عوامل تشدید کننده ی افسردگی در دوران سالمندی هستند.

نشانه های اختلال افسردگی در سالمندان چیست؟

اختلال افسردگی معمولا با کاهش علاقه نسبت به فعالیت ها و احساس غم و اندوه شدید همراه است ولی در سالمندان ممکن است که تحریک پذیری و حساسیت بالا نسبت به مسائل مختلف و زودرنجی نسبت به بی توجهی جایگزین غم و اندوه شود.

همچنین کندی روانی حرکتی، بی خوابی یا پرخوابی شدید (در سالمندان معمولا کم خوابی)، بی اشتهایی یا پر اشتهایی (در سالمندان معمولا بی اشتهایی)، کاهش تمرکز، بی توجهی نسبت به بهداشت شخصی و یا عدم مصرف داروها در زمان دقیق، از دیگر نشانه های اختلال افسردگی در سالمندان است.

البته در موارد شدید ممکن است فرد معتاد به مصرف الکل و مواد شود (بیشتر در مردان) و یا افکار خودکشی را در سر بپروراند.

تفاوت افسردگی و آلزایمر

گاهی پیش می آید که اطرافیان فرد سالمند به اشتباه فکر می کنند که پدر یا مادرشان دچار بیماری آلزایمر شده است و اصلا به افسردگی فکر نمی کنند، یعنی کاهش تمرکز و کندی روانی حرکتی والد سالمند خود را نشانه های شروع بیماری آلزایمر می دانند.

توجه به این نکته ضروری است که در هر دو صورت (افسردگی یا آلزایمر)، سالمند نیاز به درمان دارد و نباید نسبت به درمان آن بی توجه باشیم، ولی آگاهی از نشانه های هر کدام می تواند راهنمای دقیقی برای درمان زود هنگام باشد.

• در افسردگی کاهش تمرکز به یکباره اتفاق می افتد ولی در آلزایمر به مرور این اتفاق می افتد.
• در افسردگی کندی روانی حرکتی وجود دارد، ولی به این صورت نیست که فرد به طور کامل توانایی حرکتی خود را از دست بدهد فقط به صورت آهسته تر و بی رمق و بی انرژی به کارهایش می پردازد، ولی در آلزایمر نشانه های گفتاری، حرکتی و نوشتاری مختل می شود.
• در افسردگی فرد نسبت به زمان و مکانی که در آن قرار دارد واقف است، ولی در بیماری آلزایمر فرد در محدوده های آشنا گیج می شود و مسیر را گم می کند.
• در افسردگی، فرد نسبت به مشکلات خود و اختلالات حرکتی و ضعف تمرکز خود آگاهی دارد، ولی در آلزایمر فرد نسبت به اختلالات خود آگاه نیست.

برای درمان اختلال افسردگی در سالمندان چه کارهایی می توانیم انجام دهیم؟

• در درمان سالمندان مبتلا به اختلال افسردگی، اطرافیان نقش بسیار پررنگی دارند.

بنابراین بسیار مهم است که اطرافیان سالمند او را تنها نگذارند، او را حمایت کنند و سعی کنند توجه کافی را نسبت به سالمندان خود داشته باشند.

همانطور که اشاره کردیم سالمندان در این دوران از حساسیت بالایی نسبت به بی توجهی برخوردارند و بسیار مهم است که اطرافیان به این امر مهم توجه کنند، به او قوت قلب دهند که در کنارش هستند و وجود او بسیار برایشان ارزشمند است.

چنین کاری باعث می شود آنها احساس سربار بودن نکنند و احساس خود ارزشمندی داشته باشند.

• نکته ی حائز اهمیت دیگر این است که سعی کنیم سالمندان را درک کنیم.

در این دوران بسیاری از آنها ممکن است بسیار پرحرف شوند و خاطرات تکراری تعریف کنند، نیاز است که صبور باشیم و حرف آنها را قطع نکنیم و خودمان را مشتاق شنیدن خاطره هایش نشان دهیم، این کار شاید سخت و کسل کننده باشد ولی باعث قوت قلب سالمندان می شود.

• تشویق آنها به حضور در اجتماع، رفتن به پارک، ارتباط با دیگر سالمندان و تشکیل جمع های خانوادگی می تواند باعث تقویت روحیه ی آنها شود.

• تدارک دیدن تغذیه ی سالم برای سالمندان نیز، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

باید توجه کنیم که مواد غذایی سرشار از ویتامین و مواد معدنی مانند سبزیجات و انواع میوه ها را برای آنها فراهم کنیم.

• استقلالش را از او نگیرید و برای او امکان ایجاد فعالیت های مختلف را به صورت مستقل فراهم کنید.

• توجه به شرایط مالی سالمندان نیز بسیار مهم است.

همانطور که بیان کردیم در دوره ی سالمندی مسائل مختلفی می تواند سبب شود که به سالمندان از نظر اقتصادی فشار وارد شود، بهتر است که فرزندان در حد توان خود به پدر و مادر سالمند خود به صورت مستقیم یا غیر مستقیم کمک مالی کنند.

• مراجعه به پزشک

اگر سالمند داروهای متعددی مصرف می کند و نشانه های افسردگی را از خود بروز می دهد، بهتر است به پزشکش مراجعه کنیم و با دادن شرح حال سالمند به پزشکش از او بخواهیم که در صورت امکان داروهای او را تغییر دهد و داروهایی که عوارض های اینچنینی کمتری دارند را تجویز کند.

البته این کارها بیشتر از نوع پیشگیری است که می تواند مانع از بروز اختلال افسردگی در سالمندان شود، ولی گاهی اوقات نیاز به درمان تخصصی است که در اینصورت نیاز است که سالمند با مراجعه به روانشناس در جهت رفع اختلال خود قدم بردارد.

از جمله روش هایی که توسط متخصصان بهداشت روان برای درمان افسردگی در سالمندان به کار گرفته می شود:

1. درمان شناختی – رفتاری (اصلاح افکار و رفتارهای تحریف شده)
2. گروه درمانی
3. موسیقی درمانی
4. خاطره درمانی
5. نور درمانی
6. خانواده درمانی
7. حمایت درمانی (گت و گوی چند جانبه با افرادی که مشکلاتی مشابه دارند)

شوک درمانی

شوک درمانی نیز در برخی مواقع که فرد نسبت به رویکردهای دیگر مقاوم است می تواند استفاده شود.

دارو درمانی با داروهای ضد افسردگی نیز، می تواند یکی از گزینه های پیش روی متخصصان لهداشت روان، برای درمان افسردگی در سالمندان باشد.

ولی از آجا که دارو عوارض زیادی دارد و همچنین مصرف قرص های ضد افسردگی، به دلیل مصرف قرص های دیگر در دوره ی سالمندی، ممکن است باعث ایجاد تداخل دارویی شود و از آنجا که سالمندان به عوارض جانبی دارو ها حساس ترند.

روان درمانی بر دارو درمانی ارجحیت دارد ولی در موراد شدید که کنترل بیماری عملا غیر ممکن است بهتر است از دارو درمانی استفاده شود.

اگر در دوران سالمندی به سر می برید و از افسردگی رنج می برید و یا اینکه در خانواده ی خود فردی سالمند دارید که نگران سلامت روان او هستید و نشانه های افسردگی را در وی مشاهده می کنید.

برای درمان آن می توانید به مرکز مشاوره ستاره ایرانیان مراجعه کنید و از خدمات تخصصی این مرکز بهره مند شوید. مرکز مشاوره ستاره ایرانیان با داشتن مشاورانی متخصص و با تجربه، آماده ی ارائه ی خدمات بهداشت روان به شما عزیزان خواهد بود.

منبع: مرکز مشاوره روانشناسی ازدواج، خانواده و نوروفیدبک

درمان افسردگی در سن بالا

مقاله افسردگی در سالمندان

درمان گیاهی افسردگی در سالمندان

راههای درمان افسردگی سالمندان

انواع افسردگی در سالمندان

داروی بی قراری سالمندان

اختلال افسردگی در سالمندان

درمان افسردگی دوران پیری