این رویکرد برای درمان، که به آن نوروبیوفیدبک، بیوفیدبک EEG، بیوفیدبک امواج مغزی و نوروتراپی نیز گفته می‌شود، یک فرآیند غیرتهاجمی است و هم ارائه‌دهندگان و هم افرادی که درمان می‌شوند، آن را کاملاً ایمن و بدون درد گزارش می‌کنند.

تاریخ و توسعه

در سال 1924، هانس برگر، روانپزشک آلمانی، با استفاده از یک گالوانومتر بالستیک و دو الکترود، برای یک پسر 17 ساله که تحت یک عمل جراحی مغز و اعصاب قرار داشت، اولین ضبط EEG در جهان را انجام داد. برگر سپس 14 مطالعه را در مورد تحقیقات خود در مورد EEG منتشر کرد و اصطلاحات “موج آلفا” و “موج بتا” را ابداع کرد که پایه و اساس کار علوم اعصاب، جراحی مغز و اعصاب و نوروفیدبک شد.

کار جو کامیا و بری استدمن به طور قابل توجهی در دهه 1960 به پیشرفت نوروفیدبک کمک کردند. کامیا، که  به عنوان پدر نوروفیدبک مدرن شناخته می شود، تحقیقاتی را روی امواج آلفا انجام داد و نشان داد که افراد می توانند یاد بگیرند که به طور آگاهانه فعالیت مغز خود را کنترل کنند و وارد “حالت آلفا” شوند، حالتی ذهنی که ارتباط نزدیکی با آرامش و کاهش استرس دارد. این اولین آزمایش معتبر آموزش نوروفیدبک EEG در انسان بود.

استدمن در سال 1965 در حال انجام تحقیقاتی در مورد خواب بود، به طور تصادفی متوجه شد که گربه ها را می توان برای افزایش ریتم حسی حرکتی خود (ریتم EEG بر روی قشر حسی حرکتی) از طریق استفاده از پاداش های غذایی آموزش داد. سال‌ها بعد، در حالی که استدمن در حال بررسی اثرات قرار گرفتن در معرض سوخت فرود روی ماه برای ناسا بود، متوجه شد که گربه‌هایی که در آزمایشگاه او آموزش دیده بودند تا ریتم حسی حرکتی خود را افزایش دهند، در برابر اثرات تشنجی این ماده شیمیایی بسیار مقاوم‌تر هستند و نسبت به سایر گربه هایی که در معرض این ماده قرار دارند کم تر دچار تشنج می شوند. او بعداً یافته‌های خود را با استفاده از میمون‌های رزوس تکرار کرد و در نهایت نشان داد که انسان‌های مبتلا به صرع می‌توانند با استفاده از آموزش ریتم حسی-حرکتی، تشنج خود را کاهش دهند.

در طول دهه 1970، نوروفیدبک توجه افرادی را به خود جلب کرد که درگیر مراقبه و در جستجوی رشد معنوی و روشنگری بودند. در نتیجه، این تکنیک به عنوان یک علم حاشیه ای در بین بسیاری از محققان در آن زمان شهرت منفی پیدا کرد. با این حال، در نهایت، مزایای استفاده از نوروفیدبک در درمان سلامت روان و مسائل پزشکی آشکارتر شد. این تغییر دیدگاه، همراه با تعدادی از پیشرفت‌ها در فناوری رایانه، به این رویکرد کمک کرده است تا به یک تکنیک علمی تبدیل شود که امروزه در سلامت روان و عمل پزشکی غیر معمول نیست.

فرآیند

الکتروانسفالوگرافی (EEG) از الکترودها، حسگرهایی که بر روی پوست سر قرار می‌گیرند، برای اندازه‌گیری فعالیت مغز با پیروی از الگوهای الکتریکی روی سطح پوست سر به صورت لحظه به لحظه استفاده می‌کند. این اندازه گیری ها بازتابی از فعالیت قشر مغز یا امواج مغزی فرد است.

چهار نوع اصلی امواج مغزی وجود دارد:

• امواج بتا سریع هستند، دامنه کمی دارند و با هوشیاری، برانگیختگی و همچنین فعالیت شناختی درگیر هستند.
• امواج آلفا کندتر هستند، دامنه بالاتری نسبت به امواج بتا دارند و با عدم برانگیختگی، هماهنگی ذهنی، یادگیری و یکپارچگی ذهن و بدن مرتبط می باشند. مدیتیشن، آرامش، استراحت درمحل کار، یا پیاده روی، همه فعالیت هایی هستند که تصور می شود تولید امواج آلفا را افزایش می دهند.
• امواج تتا که آهسته تر و دامنه بالاتری نسبت به امواج آلفا دارند، با حافظه، یادگیری، تصاویر واضح، اطلاعات ناخودآگاه و افزایش آگاهی از سیگنال های داخلی مرتبط هستند. این امواج مغزی معمولاً زمانی ایجاد می شوند که فردی در حال انجام یک کار مداوم و تکراری است که امکان رهایی ذهنی از آن وجود دارد.
• امواج دلتا، کندترین امواج مغزی، همچنین دارای بالاترین دامنه هستند. آن ها با خواب عمیق بدون رویا، بازسازی و بهبود مرتبط هستند.

مغز انسان برای انطباق با محیط ها، خلق و خو و فعالیت های مختلف طراحی شده است. در حالی که  امواج مغزی ممکن است در طول یک فعالیت خاص غالب باشند، بقیه امواج هم در سطوح پایین تر هنوز فعال هستند.

نوروفیدبک می تواند به افرادی که دچار اختلال در تنظیم عصبی هستند کمک کند تا مغز خود را دوباره آموزش دهند و عملکرد بهینه عصبی را بازیابی کنند. در طول درمان، فعالیت امواج مغزی فرد ردیابی می شود و این اطلاعات با سیگنال های شنیداری یا بصری به فرد منتقل می شود. این سیگنال ها به فرد تحت درمان کمک می کند تا تشخیص دهد که چه زمانی امواج مغزی دلخواه و ناخواسته تولید می شود و به تدریج افراد می تواند یاد بگیرند که چگونه آگاهانه تولید امواج مغزی مورد نظر را به حداکثر و تولید امواج مغزی نامطلوب را برای هر موقعیتی به حداقل برسانند.

استفاده از نوروفیدبک برای درمان

یک جلسه نوروفیدبک معمولی ممکن است بین 30 تا 60 دقیقه طول بکشد و جلسات ممکن است دو یا سه بار در هفته برگزار شود. تجربه نوروفیدبک احتمالاً از یک مرکز به مرکز دیگر متفاوت است. برخی از مراکز تجهیزات خود را به یک مانیتور کامپیوتر، دو حسگر امواج مغزی، دو حسگر گوش و یک زمین محدود می کنند. مراکز دیگر ممکن است از یک کلاه تخصصی مجهز به نوزده حسگر نصب شده استفاده کنند و خدماتی را ارائه دهند که می تواند به آموزش همزمان چندین ناحیه مغز کمک کند.

علاوه بر این، برخی از امکانات ممکن است آموزش نوروفیدبک را در قالب یک بازی ویدیویی ارائه دهند که در حالی که فعالیت مغز نظارت می شود، انجام می شود. سایر امکانات ممکن است از سیستم‌های تمرین مغزی استفاده کنند که نیازی به ورودی یا فعالیت آگاهانه ندارند، بلکه فرد تحت درمان به سادگی می‌نشیند و مانیتور را تماشا می‌کند.

علی‌رغم این تفاوت‌ها، ویژگی‌هایی وجود دارد که در تمام جلسات نوروفیدبک ثابت می‌مانند. در تمام جلسات هیچ شوک الکتریکی تجربه نمی‌شود، تجهیزاتی وارد بدن نمی‌شود و کل روش کاملا بدون درد است.

نوروفیدبک چگونه می تواند کمک کند؟

نوروفیدبک به مغز کمک می کند تا عملکرد مطلوب خود را بازیابد،  طرفداران این رویکرد معتقدند که افراد تحت درمان اغلب می توانند یاد بگیرند که چگونه امواج مغزی خود را تنظیم کنند. از طریق این نوع خودتنظیمی، افراد ممکن است بتوانند آگاهانه بر وضعیت و عملکرد مغز فعلی خود تأثیر بگذارند.

درمانگران نوروفیدبک بر این باورند که یک مغز منظم به مداخلات درمانی پاسخگوتر است. در نتیجه، نوروفیدبک به عنوان یک درمان مکمل در درمان تعدادی از اختلالات که در ادامه ذکر شده است استفاده می شود.

• استرس پس از سانحه
• مسائل عاطفی
• اضطراب. نوروفیدبک به مغز کمک می کند تا عملکرد مطلوب خود را بازیابد، و طرفداران این رویکرد معتقدند که افراد تحت درمان اغلب می توانند یاد بگیرند که چگونه امواج مغزی خود را تنظیم کنند.
• افسردگی
• خشم
• اعتیاد
• روان‌گسیختگی
• درمان صرع
• زوال عقل
• خستگی و سایر مشکلات خواب

مطالعات متعددی نیز در مورد استفاده از نوروفیدبک در درمان بیش فعالی انجام شده است. در یک مطالعه در سال 2012، 91 کودک و نوجوان مبتلا به ADHD به طور تصادفی به سه گروه تقسیم شدند. گروه اول فقط درمان نوروفیدبک، گروه دوم فقط دارو و گروه سوم هم نوروفیدبک و هم دارو دریافت کردند. در پایان مطالعه، والدین بهبودهای قابل توجهی در فرزندان خود گزارش کردند بخصوص خانواده هایی که از نوروفیدبک استفاده کرده اند.

آزمایش دیگری که در سال 2013 انجام شد، نشان داد که 41 کودک مبتلا به ADHD، نوروفیدبک EEG یا نوروفیدبک با دارو نما (چیزی که شبیه دارو است اما خواص دارویی ندارد) دریافت کردند. کودکان در هر دو گروه در طول زمان بهبودی نشان دادند، اما تفاوت معنی‌داری بین نوروفیدبک EEG و درمان پلاسبو وجود داشت. چندین مطالعه دیگر که به بررسی اثربخشی نوروفیدبک در درمان ADHD پرداخته اند، یافته های مشابهی را نشان داده است.

در بررسی شواهد بالینی موجود در سال 2012، محققان دریافتند که نوروفیدبک ممکن است به عنوان یک درمان در درمان ADHD موثر باشد، با این وجود، شواهد برای تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی  همچنان در حال رشد است. در سال 2012، آکادمی اطفال آمریکا به نوروفیدبک رتبه 1(بهتریندرمان) را برای درمان ADHD داده است.

دریافت گواهی در نوروفیدبک

گواهینامه نوروفیدبک EEG از اتحادیه بین المللی گواهی بیوفیدبک (BCIA)  به مدت چهار سال اعتبار دارد. برای دریافت گواهینامه توسط BCIA، متقاضیان باید مدرک قابل قبولی در زمینه بهداشت روان تایید شده داشته باشند، آموزش بالینی و الزامات آموزشی آموزشی را داشته باشند، آزمون گواهینامه کتبی را با موفقیت انجام دهند و از استانداردهای حرفه ای BCIA و اصول اخلاقی بیوفیدبک پیروی کنند.

عوارض نوروفیدبک چیست

با توجه به تجهیزات تخصصی مورد نیاز برای بیوفیدبک EEG، افرادی که می خواهند از این روش درمانی استفاده کنند ممکن است در یافتن امکانات معتبر برای درمان مشکل داشته باشند.

یکی دیگر از مشکلات هزینه نسبتاً بالای درمان نوروفیدبک است که در مرکز مشاوره ستاره ایرانیان نیازی نیست نگران آن باشید.

منابع:

1. اتحاد بین المللی صدور گواهینامه بیوفیدبک (دوم). گواهینامه چیست؟ برگرفته از http://www.bcia.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=3351http://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-244X-12-107
2. Herrmann, N. (1997، 22 دسامبر). عملکرد امواج مغزی مختلف چیست؟ برگرفته از https://www.scientificamerican.com/article/what-is-the-function-of-t-1997-12-22
3. Moriyama، TS، Polanczyk، G.، Caye، A.، Banaschewski، T.، Brandeis، D.، و Rohde، LA (2012، 25 اوت). اطلاعات مبتنی بر شواهد در مورد استفاده بالینی نوروفیدبک برای ADHD. Neurotherapeutics، 9 (3)، 588-598. برگرفته از https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3441929
4. رابینر، دی (2012، 17 ژانویه). بررسی جدید درمان نوروفیدبک برای ADHD – وضعیت فعلی علم. برگرفته از http://sharpbrains.com/blog/2012/01/17/new-review-of-neurofeedback-treatment-for-adhd-current-state-of-the-science
5. رابینر، دی (2014). پشتیبانی جدید قوی برای درمان نوروفیدبک برای ADHD. برگرفته از http://www.helpforadd.com/2014/april.htm
6. Tudor, M., Tudor, L., & Tudor, KI (2005). هانس برگر (1873-1941) — تاریخچه الکتروانسفالوگرافی. Acta Medica کرواسی، 59 (4)، 307-313. برگرفته از https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16334737
7. van Dongen-Boomsma، M.، Vollebregt، MA، Slaats-Willemse، D.، & Buitelaar، JK (2013). یک کارآزمایی تصادفی کنترل شده با پلاسبو نوروفیدبک الکتروانسفالوگرافی (EEG) در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی. مجله روانپزشکی بالینی، 74 (8)، 821-827. برگرفته از https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/24021501