فرآیند بیوفیدبک

بیوفیدبک (Biofeedback) یکی از روش‌های درمانی نوین و غیرتهاجمی است که در آن افراد می‌آموزند چگونه اطلاعاتی از بدن خود دریافت کرده و آن‌ها را کنترل کنند. این فرآیند از ابزارهای الکترونیکی برای ردیابی پارامترهای فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، فشار خون، تنفس و فعالیت‌های عصبی استفاده می‌کند. بیوفیدبک به افراد کمک می‌کند تا بر روی عوامل زیستی خود تمرکز کرده و آن‌ها را بهبود بخشند.

بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک، فرآیندی است که در آن بازخورد‌های فیزیولوژیکی به صورت مداوم به فرد داده می‌شود تا او بتواند کنترل بهتری بر روی فرآیندهای زیستی بدن خود داشته باشد. این تکنیک بیشتر در درمان اختلالاتی همچون استرس، اضطراب، افسردگی، میگرن و حتی در بهبود عملکرد ورزشی و کاهش دردهای مزمن به کار می‌رود.

چگونه عمل می کند؟

در این روش به فرد می‌آموزد که چگونه پاسخ‌های دریافتی در بدن خود را کنترل کند تا اثر درد کاهش بیابد. در کلاس‌های آموزشی وسایلی به بدن وصل می‌شود که برخی عملکردهای بدن را در مانیتور به صورت فیدبک نشان می‌دهد. در این روش عملکردهای مانند تعداد ضربان قلب، فشار خون و تنش عضلانی را نشان می‌دهد و فرد یاد می‌گیرد که چگونه تنش عضلانی را تحت شرایط استرس‌زا مانند؛ مسابقه ورزشی، زمان امتحان دادن و همچنین در شرایط حساس تصمیم‌گیری کم کرده و تعداد ضربان قلب و تنفس را کاهش دهد.
ابزار متفاوتی که به دریافت فیدبک و داشتن درک بهتر و اعمال کنترل بر فرایندهای نظیر انقباض عضلانی، دمای پوست، فشار خون و ضربان قلب کمک می‌کند و باعث می‌شود که روش بیوفیدبک نسبت به سایر روش‌های آرام‌سازی متناسب‌تر باشد.

فرآیند بیوفیدبک

فرآیند بیوفیدبک به طور کلی شامل مراحل زیر است:

1. ثبت داده‌ها: در این مرحله، دستگاه‌های بیوفیدبک فیزیولوژیک مانند حسگرهای ضربان قلب یا فعالیت‌های مغزی را اندازه‌گیری می‌کنند. این دستگاه‌ها اطلاعاتی مانند تغییرات ضربان قلب، تنفس، فعالیت مغزی یا دما را به فرد نشان می‌دهند.
2. پردازش و نمایش داده‌ها: دستگاه اطلاعات جمع‌آوری‌شده را به صورت گرافیکی یا عددی به فرد نشان می‌دهد. این اطلاعات به صورت لحظه‌ای ارائه می‌شود تا فرد بتواند تغییرات فیزیولوژیکی خود را مشاهده کند.
3. بازخورد و کنترل: فرد با توجه به داده‌های نمایش داده‌شده می‌آموزد که چگونه این فاکتورها را تحت کنترل درآورد. مثلاً با تمرکز بر تنفس یا آرام‌سازی، ضربان قلب خود را کاهش می‌دهد.
4. تکرار و تمرین: فرد باید این فرآیند را به دفعات تکرار کند تا بتواند تغییرات مثبت در کنترل فیزیولوژیکی خود ایجاد کند.

کاربردهای بیوفیدبک

بیوفیدبک به کنترل و درمان حدود 150 بیماری موثر است که می‌توان عمده‌ترین را نام برد:

• مدیریت استرس و اضطراب: بیوفیدبک به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های آرام‌سازی و کنترل تنفس را برای کاهش استرس بیاموزند.
• کنترل درد: در درمان دردهای مزمن نظیر سردردهای میگرنی یا دردهای عضلانی، بیوفیدبک به عنوان یک روش کمکی استفاده می‌شود.
• اختلالات خواب: بهبود کیفیت خواب و تنظیم الگوهای خواب با استفاده از بیوفیدبک ممکن است.
• بهبود عملکرد ورزشی: بیوفیدبک در ورزشکاران برای افزایش تمرکز و کنترل بهتر بر روی عملکرد فیزیکی مفید است.
• آسم 
• بیماری رینود (قسمت‌‌هایی از بدن مانند انگشتان دست و پا، نوک‌بینی و گوش‌ها بی‌حس و سرد می‌شوند.) 
• بیماری روده تحرک‌پذیر 
• گر گرفتگی شدید 
• تهوع و استفراغ‌های ناشی از شیمی درمانی 
• بی‌اختیاری ادرار 
• انواع سردرد 
• ضربان‌های قلبی نامنظم 
• فشار خون بالا 
• صرع
  محققان به دنبال درمان فشار خون‌های بالا از روش بیوفیدبک هستند(منبع:مشاوره-خانواده.com).

مزایا و محدودیت‌های بیوفیدبک

• مزایا: بیوفیدبک یک روش غیرتهاجمی و بدون عوارض جانبی جدی است. افراد می‌توانند با تمرینات مکرر، کنترل بهتری بر فرآیندهای فیزیولوژیکی خود داشته باشند.
• محدودیت‌ها: این روش ممکن است برای همه افراد موثر نباشد و نیاز به زمان و تمرین مستمر دارد تا به نتایج مطلوب دست یابند.

آیا می دانید نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است؟

منابع

1. Biofeedback: A systematic review of the effectiveness for different conditions – American Psychologist, 2009.
2. The practice of biofeedback: Basic concepts, applications, and precautions – Biofeedback Foundation of Europe, 2017.
3. Feedback-Based Training of the Autonomic Nervous System: A Systematic Review – Frontiers in Psychology, 2020.
4. Biofeedback in Clinical Practice – American Journal of Clinical Hypnosis, 2018.