در این مقاله مهارت نوشتاری در کودکان با تجربه و یا بدون تجربه پیش از دبستان در مقطع اول ابتدایی مورد مقایسه قرار گرفته راهکار مناسب بیان می شود.
مقدمه
در دوره پیش دبستانی آموزش و پروش، به عنوان دروندادی حساس هم از نظر رشد کلی یک فرد و هم از نظر تأثیر در مورد قبول و مراقبت کودکان در سطح های دبستان، مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش هایی که اخیرا صورت گرفته نشان می دهند تاثیر برنامه های مفید و برنامه ریزی مطلوب آموزشی، برای گروه های سنی مختلف کودکان در این دورره است. کودکان از هنگام تولد یادگیری را شروع می کنند. آنچه کودکان در پنج سال اول زندگی خود می آموزند مبنای یادگیری در زندگی آینده ی آنها می شود. اطرافیان نقش مهمی در به وجود آمدن این شرایط دارند و علاوه بر همبازی کودک مادر، پدر و آموزگاران مهدکودک می توان اشاره کرد. همه ی این افراد در ایجاد محیطی که به یادگیری یا عدم یادگیری کودک منجر می شود نقش دارند و کودک را به بهره ی خلاقانه از ذهن و بدن بر می انگیزند.
پژوهشها در رابطه با کودکان مشخص می کند که حدودا نیمی از رشد شناختی بین تولد تا 4 سالگی صورت می گیرد، سی درصد بین 4 تا 8 سالنگی و سی درصد بین 8 تا 17 سال شگل می گیرد. این تجربه های مفید یادگیری را در سالهای ابتدایی کودکی به خوبی مشخص می سازد. تحقیقات نشان می دهد کودکانی که به مهد می روند در مقابل با افرادی که در محیط خانه مورد مراقبت قرار می گیرند، در آزمون های هوشی، مهارت های کلامی، آزمون های تجسمی چون کشیدن درخت یا آدم نمرات بهتری کسب می کنند. از مسائلی که در در این زمینه می توانند موثر باشند برنامه ریزی های مناسب در زمان مهد کودک، زمان برنامه، نوع و کیفیت برنامه و نیز علاقه شغلی مربیان می توان اشاره کرد.
در دوره دبستان، آموزش نوشتن به صورت رسمی شروع می شود، ولی برای شروع نوشتن باید قبل از آن مهارتهای دیگری کسب شده باشد، که برخی از این مهارت ها از جمله شنیدن، درک کردن، طرز صحیح گرفتن قلم در دست در دوران پیش از دبستان به کودک آموزش داده می شود. تجربه های موثر در دوره کودکی مانند تجربه زبانی، گوش دادن و خواندن در واقع پیش نیازی جهت نوشتن محسو ب می شود که شکل گرفتن اولیه این مهارت در یادگیری پیش از دبستان صورت می گیرد.
کودکان با ورود به مدرسه است که مهارتهای جدید از قبیل خواندن و نوشتن را یاد می گیرند. کودک جهت خواندن و نوشتن باید آمادگی لازم را داشته باشد. منظور از داشتن آمادگی این است
که کودک از نظر مهارت یادگیری زبان آموزش دیده باشد و در مهارت شنیدن اصلاح خوب صورت گرفته باشد. از مراحل اولیه خواندن و نوشتن حرف زدن و گوش دادن است. به عنوان نمونه، یکی از شرایط ضروری برای به دست آوردن مهارت نوشتن با دست این است که کودک بتواند برخی از حرکات هماهنگ بین دست و چشم را به خوبی انجام دهد و پیش از یادگیری نوشتن حروف لازم است کودک در گرفتن مداد در دست و نوشتن، توان لازم را کسب کرده باشند یعنی توانایی تقلید اشکال و صور مختلف کلمات را به دست آورند.
مهارت های نوشتاری شامل: مهارت خواندن، نوشتنن، 15درص صرف خواندن و 11 درصد صرف نوشتن می شود. یادگیری مهارت خواندن و نوشتن پس از یادگیری سخن گفتن و گوش دادن شروع می شود. همانگونه که در آموزش خواندن، میزان قدرت دید کودک اهمیت دارد، در یادگیری نوشتن هم توان قدرت فکر اهمیت بسیار مهمی دارد. آن چیزی که زمینه یادگیری فرآیند نوشتن را مهیا می سازد، عبارتند از شرایط شناختی و بدنی، مسلط بودن بر عضلات و داشتن الگویی جهت تقلید. بنابراین، ضرورت دارد فعالیت هایی به منظور آماده نمودن کودک برای یادگیری این فرایند، در آموزش پیش از دبستان قرار داده شود. به سخن دیگر، همه ی این فعالیت ها، شرایط را برای خواندن و نوشتن مهیا می سازد.
در صورتی که خواندن قبل از نوشتن، یاد داده شود می تواند در نوشتن بسیار مفید باشد. پس از آن که کو دک مفهوم ها و کلمات ساده را یاد گرفت، توان جمله سازی دارد و پس از آن با استفاده از کلمات و مفاهیمی که فرا گرفته است، و همچنین با ترکیب حرف ها با یکدیگر بخش های معنی دار بسازد.
زمانی که خواندن قبل از نوشتن، یاد داده می شود می تواند در نوشتن خیلی موثر باشد. پس از اینکه که کودک مفهوم ها و کلمات ساده را یاد گرفت، می تواند جمله بسازد و پس از آن با بهره گرفتنن از کلمات و مفهوم های یاد گرفته شده، و ترکیب حروف با یکدیگر بخش هایی معنی دار بسازد. از جمله مهمترین نیاز تربیتی کودک، یاد گیری زبان است. عبور کودک از مرحله قبل از خواندن به سمت خواندن رسمیی در محیط آموزشگاه، به طور مسلم کاری اختیاری است. زمان گذر از مرحله اول را زمانی می داند که کودک توان به کار گیری سه مفهوم دانش آوایی واژگان، مفهوم واژه کلمه، درک و فهم موزون و سازگار را داشته باشد.
مهارت نوشتن مجموعه ای از مهارتهای نوشتاری است که با یکدیگر ارتباط دارند. مهارت هایی مانند دست خط، املا، انشاء یا بیان نوشتاری از اجزاء نوشتن به حساب می آیند. دست خط یکی از بارزترین مهارت های ارتباطی است. دست خط می توان به صورت مستقیمی مورد مشاهده قرار گرفته و برونداد را ثبت نماید. املاء به معنی از بر نوشتن کلمات است و انشاء به معنی توان خلق عقیده ها و بیان آن در ساختار دستوری مورد قبول است به گونه ای که با اصول ادبی مطابقت داشته باشد.
برخی پژوهش ها نشان می دهند که ارتباط موثر بین واج آگاهی و شیوه عملکرد کودکان در نوشتن و خواندن وجود دارد. سه فرایند در نوشتن دخیل هستند: نوشتن به وسیله حافظه، قیاسی نوشتن و نوشتن از طریق خلاقیت که در مراحل اولیه یادگیری نوشتن هستند،و در رابطه با طرز نوشتن واژه ها توان اندکی دارند. آنها توان نوشتن بسیاری از واژه ها از طریق حافظه و قیاس را ندارند و غالبا به روش نوآوری تکیه می کنند. بنابراین، این مسئله که چگونه کودک روش نوشتن را خلق می کند می تواند مبنایی را برای کسانی که در خواندن و نوشتن دچار ضعف هستند به وجود آورد.
کودکان می توان خواندن و نوشتن را یادبگیرند، و قبل از اینکه خواندن را یاد بگیرند نوشتن را یاد بگیرند. کودک یادگیری را با ترتیب یاد گیری کنترل کردن عضلات دست، و در دست گرفتن ابزار کار، و یادگیری کار کردن بر روی اشکال هندسی و پازل ه و ترسیم و رنگ آمیزی شکل های هندسی شروع می کند. پس از آن حروفی را که با کاغذ یا مقوا را بریده و شکل آنها را با دست می کشد و صدای آن را تکرار می کند. به این صورت کودک است که کودک با این اعمال بدون آنکه خودش بداند نوشتن را یاد می گیرد.
رشد مهارت نوشتن به صورت مرحله ایی توصیف شده و بر این اعتقاد هستند که در طی مراحل خاصی کامل می شوند.
دانش آموزانی که دوره پیش از دبستان را گذارنده اند نسبت به دانش کسانی که این دوره را طی نکرده اند در امتحان ریاضی، املاء و انشاء تفاوت معنی داری از خود نشان داده اند. اثر آموزش دوره پیش از دبستان بر روی املاء و انشاء بیش از ریاضی است.
بر طبق نظریه رشد مهارت نوشتن اندرسون، این مهارت شامل پنج مرحله است: مرحله قبل از یادگیری سواد: نوشتن کودک در این مرحله شامل خط خطی، نقاشی و نوشتن برخی حرفها است. در طی این مرحله کودک با مفااهیمی مانند تفاوت قائل شدن بین نقاشی و نوشتار، جهت دار بودن خط و پایه های واج آگاهی را می آموزد. –مرحله ی نامگذاری برای حروف: طی این مرحله آگاهی واجی کودک گسترش یافته و اصل الفبایی در نوشتن خود به کار می برد. نوشتارهای خلاقانه کودک در این مرحله بر اساس اسم حروف است. منظور این است که اسم حروف شباهت آوایی بین نام و صدای یآن می باشد. – مرحله الگوهای درون واژه ای: در این مرحله الگوهای نوشتاری مانند الگوهایی که رد استفاده از واکه های کوتاه و بلند دخیل هستند، آموخته می شوند. علاوه بر این، کودک از اصل معنا در نوشته های خود بهره می برد. – مرحله ی پیوند هجایی: در این مرحله، اصل مضاعف سازی و توجه به الگوهای پیش رو در هجاهای دارای تکیه و بدون تکیه یاد داده می شود- مرحلهی ثبات اشتقاقی: طی این مرحله، کودک ریشه ی واژه ها و مشتقات آن ها را یاد می گیرد و از این دانش به صورت مفیدی استفاده می کند. به نظر می رسد در این مراحل رشد نوشتاری کودک بدون توجه به رشد زبانی آنها توصیف می شود.
مونته سوری بر این اعتقاد است افزایش میل به خط خطی کردن و ترسیم اشکال مختلف در سنین چهار و پنج سالگی در کودکان به ظاهر می شود که از این گرایش برای پرورش مهارت نوشتن می توان استفاده کرد. فلیپ و همکاران رابطه ی بین تجربه آمادگی پیش از دبستان و میزان عملکرد تحصیلی دانش آموزان کلاس اول را مورد تحلیل و قرار می دهد که تفاوت معناداری بین نمرات خواندن و نوشتن دو گروهن با تجربه آموزش آمادگی پیش از دبستان و بدون تجربه آموزش پیش از دبستان مشاهده شد. یافته های پالمر نیز بیان می دارد، کودکانی که در برنامه های پیش از دبستان شر کت داشته اند، در مقابل گروه گواه در آزمون خواندن، ریاضی و کاربرد زبان نمره های بالاتری کسب کرده اند، و به کلاس های تقویتی کمتر احتیاج داشتند و همچنین نسبت به گرایش به رفتارهای ضد اجتماعی گرایش کمتری از خود نشان دادند.
بر اساس تحلیل صورت گرفته در این مقاله، تفاوت معناداری بین مهارت نوشتاری کودکان با تجربه و یا بدون تجربه پیش از دبستان وجود دارد، نتایج فرضیه های پژوهش نشان داد که دختران از خود مهارت بیشتری نشان دادند، این یافته با نتیجه های پژوهش های دونینگ و تاکری که اعلام کردند دختران بر پسران از نظر تشخیص شنوایی و بینایی در دوران آمادگی در خواندن، دیکته و علامت گذاری و حساب با یکدیگر برتری دارند، تطابق دارد. و همچنین با یافته های چستن که گزارش کرد دختران در مهارتهای نوشتاری و خواندن و پسران در مهارت شفاهی و شنیداری و گفتار موفق تر هستند، همسو است، می توان سو بودن را در تفاوت بین دختران و پسران از نظر رشد جسمی و شناختی و اینکه دختران از پسران رشد سریع تری دارند جستجو کرد.
پژوهش حاضر حاکی از این است که آموزش خواندن و نوشتن در سالهای نخستین مدرسه و پیش از آن، برای تمام زندگی بیشترین تأثیر را دارد. کودکانی که در سال اول موفق بودند، در تمام مدت تحصیلی این موفقیت را حفظ کرده اند. دانش آموزانی که تجربه یادگیری پیش از دبستان را داشته اند در مهارت خواندن، نوشتن و حساب مهارت بیشتری از خود در برابر گروه گواه نشان داده اند در طی این پژوهش ها اکثرا به این نتیجه رسیده اند که تجربه پیش از دبستان تأثیر مثبتی بر روی برنامه های آموزشی و خوان و نوشتن دانش آموزان خواهد داشت. این امر به این دلیل است که این مرحله می تواند تمرینی برای تربیت حواس و تمرین های مختلف در جهت کسب مهارت های پیش از نوشتن از طریق بازی، قصه گویی باشد. تایو و تایلو در پژوهشی تاثیر سودمند بودن برنامه سرآغاز بر پیشرفت تحصیلی را سنجیدند. یافته ها نشانن داد که تفاوت های معنی داری بین عملکرد تحصیلی دانش آموزان کلاس اول با تجربه آموزش پیش دبستانی و همتایان، بدون تجربۀ پیش از دبستان در تکالیف انتخاب شده در زبان انگلیسی، ریاضی و علوم وجود دارد.
پیتر کاتیک در مطالعه ی خود بر روی دانش آموزان به این نتیجه رسید هیچ یک از فعالیت های پیش از دبسستان عمل محور و یا شاگرد محور بر عملکرد تحصیلی آزمودنی ها در طول تحصیلات ابتدایی تأثیری نداشته است. شاید علت ناهمسو بودن این پژوهش ها به این دلیل باشد که کودکان در خانواه های پربار پرورش یافته اند و امکانات رفاهی و آموزشی مناسبی برای پیشبرد اهداف آموزشی در اختیار آنان قرار داشته است و والدین آنان خود تمرین های موثری در بانی زمینه با دانش آموزان انجام داده اند.
طبق نظریه هندسون کودکان در سنین پیش دبستانی در مرحلۀ پیش سواد آموزی هستند. در طول مرحلۀ قبل از سواد آموزی، کودک مفاهیمی چون تمایز بین نوشتار و نقاشی، جهت دار بودن خط و پایه ی آگاهی واجی را یاد می گیرد. در این جاست که اهمیت مراکز پیش از دبستان آشکار می شود، چون برای به دست آوردن مهارت نوشتنف کودک نیاز به مواردی مثل هماهنگی چشم و دست، توانا بودن عضلات دست و انگشتها و رشد توانایی به کار گرفتن عضلات ریز دست برای در دست گرفتن قلم، تقویت ادراک دیداری سمت شناسیی و شناخت مفاهیم نیاز دارد. کودکی در برابر آموزش های مرتبطی با مهارت نوشتن و پیش نیاز های آن قرار داشته باشد، با وارد شدن به مقطع دبستان، فرآیند یادگیری نوشتن را به طور موثری پشت سر می گذارد و در مقابل سایر دانش آموزان که چنین تجربه ای را کسب نکرده اند از قابلیتی خوبی در نوشتن دارند. اهمیتی که حضور پیدا کردن کودک در مراکز پیش از دبستانی دارد انکار ناپذیر است، زیرا این مراکز فرصت های زیادی برای فعالیت و کسب مهارت در پیش نیازهای نوشتن برای کودکان فراهم می کنند. در این مراکز کودکانن با اهمیت نوشتن به عنوان بخشی جدا نشدنی از زندگی خود آشنا می شوند و میل و رغبتی در آنها برای به دست آوردن چنین مهارتبی برانگیخته خواهد شد. همینطور که در اول آمد تحقیقات زیادیی در زمینۀ تأثیر آموزش های پیش از دبستان صورت گرفته است، که تاثیر آن را بر فعالیت تحصیلی کودکان را آشکار ساخته است، که این تاثیر فقط محدود به مهارت نوشتاری نبوده و بر فعالیت های دیگر نیز تاثیر داشته است. بنابراینی می توان نتیجه گیری کرد که آموزش های آمادگی پیش از دبستان نه تنها بر عملکرد تحصیلی کودکان بلکه بر تمام جنبه های شخصیت کودک تاثیر گذار است و کاملا تفاوت بین کودکان برخوردار از این آموزش ها با سایر همتایان شان که چنین تجربه ای نداشته اند، بارز و قابل مشاهده است.
از محدو دیت های این پژوهش به طولانییی بودن آزمون می توان اشاره کرد که باعث خستگی و افت عملکرد دانش آموزان می شود و مبهم بودن برخی از تصاویر که در کتاب درسی نیز این مشکل وجود دارد، اشاره کرد.
براساس بحثی که صورت گرفت، مربیان مراکز پیش از دبستان در دورۀ آمادگی، پس از اموزش مهارت های پیش از نوشتن، با تهیه لیست هایی به ارزیابی مهارت های آموزش داده شده بپردازند. از آن جا که نتایج یافته های تحقیق نشان دهنده اثر پایدار دوره پیش از دبستان بر عملکرد نوشتاری کودکان است، پیشنهاد می شود که با جا دادن برنامه های مناسب و تنظیم برنامه های تربیتیب به شیوه های صحیح خواندن و آماده نمودن نوشتنن و تقویت اصوات و شیوه گوش دادن دانش آموزان در این سال ها بپردازند و مهارت های آماده سازی خواندن و نوشتن صحیح را در کودکان این دوره پرورش دهند.
منبع
امیری هنزکی،ناهید. (1376). ارائه الگوی آموزشی درس انشاء و مقایسه آن با وضعیت جاری آموزش انشاء در دورۀ تکمیلی نهضت سوادآموزی. پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی، دانشگاه علامه طباطبائیی.