ریشه ی خودخواهی کودک شما و راه حل صحیح آن

توجه کودکان به خودشان در سنین پایین امری کاملا طبیعی است؛ میزان توجه و تمرکز کودکان بر خودشان، همزمان با بزرگتر شدن آن ها بیش تر از پیش می شود، زیرا کودک در جمع های مختلف حضور پیدا می کند و به خودش شناخت پیدا می کند؛

همچنین برای این که بتواند با جمع ارتباط برقرار کند و با آن ها هماهنگ شود، باید بتواند بر خودش و رفتارش تمرکز و تسلط کنند، زیرا کودکان از این که رفتار متفاوت از جمع نشان دهند و عجیب و غریب به نظر برسند، بیزار هستند.

این دوره از رشد کودکان که آن ها تصور می کنند در مرکز توجه قرار دارند، دوران «مخاطب خیالی» نامیده می شود و در این دوران از رشد، توجه بیش از حد کودک به خودش کاملا عادی و طبیعی است. اما این رفتار و تمرکز نباید به خودخواهی تبدیل شود، پس اگر در کودک خود متوجه علائم خودخواهی شوید باید آن را ریشه یابی کرده و برای اصلاح این رفتار اقداماتی انجام دهید.

در این بخش از مشاورانه به بررسی علل رفتار خودخواهانه ی کودک و راهکارهای موثر در رفع آن خواهیم پرداخت.

دلایل رفتار خودخواهانه کودک

دلایل زیادی برای به وجود آمدن رفتار خودخواهانه در کودک وجود دارد. والدین باید ابتدا دلیل این رفتار را پیدا کنند و سپس در مورد اصلاح آن اقداماتی انجام دهند. در زیر برخی از مهم ترین دلایلی که باعث بروز خودخواهی در کودک می شوند را بیان می کنیم.

• محبت بیش از اندازه ی والدین به کودک باعث ایجاد رفتارهای خودخواهانه در کودک می شود. والدینی که برای نشان دادن محبتشان به کودک، یا به دلیل احساس گناه از اشتباهی که مرتکب شده اند و جبران آن، بیش از حد به او محبت می کنند، باعث ایجاد خودخواهی در فرزندشان خواهند شد.
• یکی از عوامل مهم دیگر در بروز چنین رفتاری در کودک، نادیده گرفته شدن کودک است.کودکی در زمان ناراحتی و عصبانیت به اندازه کافی توجه از دیگران دریافت نکرده باشد، خودش برای رفع نیاز به محبت و توجه، تلاش می کند و این کار را با تمرکز کردن بر آن چه خودش می خواهد و نادیده گرفتن بقیه انجام می دهد.
• تقلید از رفتار والدین نیز یکی از دلایل بروز چنین رفتاری در کودک است. والدین الگوی اصلی کودکان هستند، پس والدین خودخواه، کودکانی خودخواه تربیت خواهند کرد.
• والدینی که ارزش های اخلاقی مثل همدلی و مهربانی را به کودک خود نمی آموزند نیز به صورت غیر مستقیم خودخواهی را در آن ها به وجود می آورند.
• کودکی که نسبت به خواهر و برادر خود، حسادت دارد نیز احتمالا رفتارهای خودخواهانه بروز خواهد داد.
• کودکی که هوش عاطفی پایینی دارد نیز نمی تواند رفتار و احساسات درست را شناسایی کند، در نتیجه رفتارهای نامطلوبی مثل خودخواهی در او به وجود خواهد آمد.
• زمانی که به همه خواسته های کوچک و بزرگ کودک، پاسخ داده می شود و همچنین او یاد گرفته است که در صورت شنیدن پاسخ منفی از والدین، با گریه، قهر یا فریاد زدن به خواسته ی خود برسد نیز احتمالا در آینده به کودکی خودخواه تبدیل خواهد شد.

رفتار مناسب با خودخواهی کودک

اگر شما هم فرزندی دارید که رفتارهایی خودخواهانه دارد، در قدم اول باید بدانید که این یک مشکل رفتاری است که برای حل آن صبوری لازم است و اگر اقدامات مناسب برای حل آن را انجام ندهید، خود به خود رفع نخواهد شد.

قدم اول در اصلاح این رفتار این است که دلیل این رفتار را کودکتان شناسایی کنید، پس از آن  با توجه به علت و ریشه این رفتار، اقدامات مناسب و رفتار صحیح را در پیش بگیرید تا در بلندمدت بتوانید این رفتار کودک را اصلاح کنید. در ادامه راهکارهایی برای رفع این مشکل را بیان خواهیم کرد.

1- علت این رفتار را شناسایی کنید.

همانطور که در بالا گفته شد، دلایل زیادی برای بروز این رفتار در کودک وجود داد، گاهی اوقات با فهمیدن دلیل این رفتار و رفع آن می توان قدم بزرگی در رفع این مشکل برداشت. پس لازم است به رفتار خود و کودکتان دقت کنید تا بتوانید علت را شناسایی کنید.

برای مثال بررسی کنید آیا اتفاق جدیدی در خانه باعث تغییر رفتار کودکتان شده است؟ آیا کودکتان از محبت یا توجه کافی از سمت شما برخوردار است؟ آیا شما به همه خواسته های او بدون کم و کاست رسیدگی می کنید و برای این موضوع قوانین محدود کننده ای ندارید؟ آیا در مهدکودک یا مدرسه او مشکلی وجود دارد؟ شما می توانید با بررسی دقیق علت را شناسایی کرده و قدم بزرگی در این مسیر بردارید.

2- برخورد قاطعانه با این موضوع

برای رفع این رفتار کودک اول، شما به عنوان والدین کودک باید موضع خود را در مورد این رفتار به او بفهمانید و به کودک خود بگویید که این رفتار او برای شما قابل پذیرش نیست. همچنین باید در مورد این موضع خود با جدیت کامل و قاطعانه رفتار کنید و برای تغییر رفتار کودک قوانینی تعیین کنید که او را مجبور به کنار گذاشتن خودخواهی کند. با او در مورد نامناسب بودن این رفتار و عواقب منفی آن روی زندگیش صحبت کنید.

3- مهربانی و همدلی را به او بیاموزید.

آموزش همدلی و دلسوزی به کودک باعث می شود آن ها بتوانند خود را جای دیگران قرار داده و درد و رنج آن ها را بیش تر درک کنند، در نتیجه به کودکانی بخشنده و متواضع تبدیل خواهند شد که به راحتی می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند، با آن ها مهربان باشند و رفتارهای خود خواهانه نداشته باشند.

4- تحسین کودک و پاداش دادن به او، در زمان هایی که رفتارش خودخواهانه نیست.

یکی از روش های موثر در اصلاح بدرفتاری در کودک، این است که به جای حرف زدن و نهی کردن کودک از رفتار نامطلوبش، در زمان هایی که رفتاری مطلوب و متضاد با رفتار قبلی دارد او را تحسین کنید. برای مثال به جای این که مدام به او بگویید که خودخواه نباشد و این رفتار درست نیست و یا حتی او را سرزنش کنید.

بهتر است زمان هایی که او رفتاری مهربانانه دارد را به او یادآوری کنید و به خاطر این رفتار او را تحسین کنید، این باعث می شود که کودک از این که شما خوشحال و راضی هستید، احساس خوبی پیدا کند و بفهمد با این رفتار می تواند توجه و تحسینی بیش تری از شما بگیرد و ناخودآگاه رفتار خودخواهانه اش را کنار می گذارد.

همچنین می توانید زمان هایی که کودکتان رفتاری دارد که خودخواهانه نیست، او را تشویق کنید و به او پاداشی بدهید. از کلمات مثبت برای تشویق و ترغیب کودکتان به تکرار این دست رفتارها استفاده کنید. به این نکته توجه کنید که این پاداش ها نباید به گونه ای باشد که انگار به کودک خود رشوه می دهید و همچنین نباید حتما پاداشی خیلی بزرگ و خاص باشد.

5- الگوی مناسبی باشید.

کودکان رفتارهای والدین را حتی بهتر از آن ها الگوبرداری و تقلید می کنند. پس از می خواهید رفتار خوب یا ارزشی را به او یاد بدهید باید اول آن را به رفتار خود توجه کنید و اگر خلاف آن چه می گویید عمل می کنید ابتدا خودتان را اصلاح نمایید. زمانی که شما رفتاری مهربان و با همدلی نسبت به دیگران داشته باشید، این رفتار در کودک شما نیز بروز کرده و او را از خودخواه شدن دور می کند.

6- برای کودکان قوانین و محدودیت تعیین کنید.

زمانی که یک کودک هر آنچه که می خواهد را در اختیار بگیرد، خودخواه خواهد شد، پس باید برای جلوگیری از این اتفاق برای او محدودیت ها و قوانینی تعیین کنید و نسبت به آن ها کاملا قاطع باشید؛ حتی اگر این کار باعث گریه و قهر و فریاد کودک شود نیز نباید کوتاه بیایید.

کودک به مرور متوجه می شود که با این کارها و بدرفتاری با دیگران نمی تواند به خواسته اش برسد در نتیجه از آن دست بر می دارد. لازم است که کودک بفهمد که نمی تواند هر آن چه می خواهد داشته باشد و یا اگر چیزی را ندارد به هیچ وجه با بدرفتاری با دیگران به آن دست نخواهد یافت. این موضوع را باید همه اعضای خانواده جدی بگیرند و آن را رعایت کنند.

نویسنده: مرکز مشاوره روانشناسی ازدواج، خانواده و نوروفیدبک